Lystigarðurinn - sælureitur á jörð.

 Flutt á Akureyrarvöku ..

 

Mig langar til að fara örfáum orðum um Lystigarðinn, sögu hans og hvernig ég sem einstaklingur hef upplifað þennan sælurreit sem framýnir forfeður okkar skópu hér á Suðurbrekkunni. Garðurinn stendur nú á merkum tímamótum. Á þessu ári er Grasagarðurinn 50 ára og framundan er aldarafmæli Lystigarðsins árið 2012. Þá verður örgugglega blásið til mikillar hátíðar og þeirra tímamóta minnst.

 

Upphafið 1909-1912

Lystigarðsfélagið var stofnað 1909 og stuðlaði það félag meðal annars að sköpun og ræktun Lystigarðsins sem opnaður var formlega árið 1912. Í lögunum félagsins var gert ráð fyrir fimm manna stjórn er skipti sjálf með sér verkum. Fyrsta stjórnin var kjörin og skipuð eingöngu konum. ..Sáu konurnar um fjáröflun til rekstrar garðsins og varðandi skipulagið kom að góðum notum sú reynsla og þekking sem frú Anna Schiöth hafði kynnst í heimalandi sínu Danmörku. Talið er að Anna hafi séð um teikningu upprunalega hluta Lystigarðsins og fyrirkomulag og var raunar lífið og sálin í öllum framkvæmdum innan félagsins hin fyrstu ár.

Sú kona sem þó vann hvað lengst við garðinn var þó tengdadóttir Önnu, frú Margrethe Schiöth. Alls starfaði hún að vexti og viðgangi garðsins í rúmlega þrjátíu ár. Á þessu tímabili naut hún aðstoðar allmargra manna og kvenna um lengri eða skemmri tíma. Þegar Margrethe sagði starfinu við garðinn lausu var hún orðin háöldruð kona eða áttatíu og þriggja ára. Á áttræðisafmæli frú Schiöth gerði Akureyrarbær hana að heiðursborgara kaupstaðarins í viðurkenningarskyni fyrir sjálfboðaliðsstörf hennar í þágu Lystigarðsins. Þá var henni einnig reistur minnisvarði í garðinum sem á stendur. "Margrethe Schiöth - Hún gerði garðinn frægan"

Skipulagsnefnd og bæjarstjórn hafa nýverið samþykkt deiliskipulag fyrir garðinn og í því er gert ráð fyrir að gera garðinn enn meira lifandi en þegar ér. Meðal annars er gert ráð fyrir að hér rísi lítið og hugglegt kaffihús. Þó byggir þetta skipulag að meginhluta til á upphaflegu skipulagi garðsins og reynst sem mest að halda anda og hugsun frumherjanna.

 Aðeins af afmælisbarni ársins, Grasagarðinum

Eftir að frú Schiöth lét af stjórn garðsins haustið 1953 var leitað til Jóns Rögnvaldssonar garðyrkjumanns um að veita honum forsjá. Ástæður voru aðallega tvær. Jón var fremstur kunnáttumanna á þessu sviði og einnig hafði hann oft aðstoðað frú Margrethe í garðinum og var því manna líklegastur til að halda starfinu áfram í sama anda og hún.

Að frumkvæði Sigurðar Pálssonar, kom stjórn Fegrunarfélags Akureyrar á fund 30. mars 1957 til þess að ræða möguleika á því að koma upp Grasgarði á Akureyri og taldi að enginn vafi léki á því að það yrði mikill menningarauki fyrir Akureyri. Í framhaldi af þessu leitaði félagið síðan til Bæjarstjórnar Akureyrar og fór fram á það að bærinn legði fram fé til kaupa á grasasafni Jóns Rögnvaldssonar sem hann hafði þá komið sér upp í Fífilgerði austan Eyjafjarðar. Markmið félagsins var að tryggja það að þetta merkilega og sérstæða safn flyttist ekki úr héraðinu, eins leit út fyrir um skeið.

Varð það síðan úr að Fegrunarfélagið hafði forgöngu um kaupin og vann síðan að flutningi plantna um vorið og sumarið, mest í hjáverkum eins og sagt var. Safninu var komið fyrir í Lystigarðinum. Í safninu voru þá alls 636 tegundir erlendra plantna, eða 463 tegundir fjölærra blómplantna og 173 tegundir trjáplantna og runna.

Með þessu má segja að Grasagarðurinn hafi verið formlega stofnaður og hefur garðurinn síðan verið rekinn sem almennings- og grasagarður og þjónað báðum hlutverkum af kostgæfni.

Jón Rögnvaldsson lét af störfum við Lystigarðinn árið 1970. Hafði þá grasagarðurinn að geyma nær allar tegundir íslensku flórunnar og talið var að fjöldi erlendra tegunda í Lystigarðinum væri þá um tvö þúsund.

 

Nú eru tæplega 7000 erlendar tegundir í garðinum og meginþorri íslensku flórunnar. Þess má geta að Lystigarðurinn hafði frumkvæði að því árið 2003 að safna öllum sjaldgæfum og friðuðum íslenskum tegundum sem ekki voru í ræktun þá þegar í samráði við Náttúrufræðistofnun Íslands og Grasagarð Reykjavíkur.

Í upphafi naut Garðurinn naut þess að vera undir stjórn mikilla hugsjónamanna sem unnu þar myrkrana á milli og spurðu ekki  endilega um laun og tíma þegar þar var unnið. Gæfa hans er að þeir sem á eftir hafa komið hafa í engu slakað á klónni í uppbyggingu og þróun garðsins.

 

Ég er búinn að búa hér á Akureyri í meira en hálfa öld. Lystigarðurinn er samofin berskuminningum mínum eins og hverfið sem ég ólst upp í, og skólinn sem ég gekk í.

 

 Ein að mínum sterkustu berskuminningum tengjast eimitt hátíð sem haldinn var á þessum sama stað og við stöndum núna. Níu ára gutti fékk að vera úti langt fram á kvöld og myrkur var. Við fengum að fara í Lystigarðinn sem var langt í burtu frá Eyrinni þar sem ég ólst upp. Garðurinn var skreyttur ljósum eins og nú nema allt yfirbragð var svolítið sveitó sem samt dásamleg. Plastbrúsar frá Sjöfn voru tengdir í seríur og í þeim voru mislitar perur í öllum regnbogans litum. Gosbrunnurinn sem þá var með styttum var upplýstur og í huga strákanna af Eyrinni var þetta eins og ævintýraland.  Og til að kóróna ævintýrið fengu erlendir ferðamenn eða gestir okkur vinina til að stitja fyrir á mynd fyrir framan styttuna af frú Margréti Schiöth. Það var í fyrsta skipti sem útlendingur talaði við mig.

Oft hefur mig langað til að sjá þessa mynd sem tekinn var hér við stall styttunar árið 1962 þann 29. ágúst þegar Akureyri fagnaði 100 ára afmæli sínu. Síðan þá hef ég átt margar dásamlegar stundir hér og sennilega er enginn staður á jarðríki sem á eins mikið í mér og þessi garður. Ég hef komið hér ótal sinnum á þessu ári og kynnst alveg nýjum heimi sem fáir taka eftir nema ánetjast þeirri fíkn að mynda hið smáa. Frá því snemma í vor hef ég fylgst með vexti plantna og starfi þeirra sem hér vinna. Ég hef skriðið hér um beð og flatir með myndavélina að vopni og þó svo garðurinn opni ekki fyrr en fyrsta júní þá fann ég fína leið inn í garðinn og fylgdist með honum blómstra og festi það á hundruð mynda sem ég á óunnar að miklu leiti og bíða veturs og skammdegis.

Ég vona að Björgvin fyrirgefi mér að hafa laumast inn um gat á girðingunni til þessar myrkarverka. Ég vil nota tækifærið og þakka starfsmönnum garðsins og sérstaklega forstöðumanni hans fyrir frábært starf. Að lokum vil ég óska öllum þess sem hér eru að þeir fái í það minnsta brot af þeirri upplifun sem ég varð fyrir sem 9 ára gutti á afmæli Akureyrar fyrir 45 árum þegar þeir ganga hér um garðinn á eftir.