Krókeyrin - framtíðarsýn.

 Grein sem ég skrifaði fyrir nokkrum árum og er í fullu gildi enn. Mótorhjólasafn er nú að rísa á Krókeyri og er góð viðbót við Iðnaðarsafnið sem þarna er....

Nú er bara að halda áfram... og hefjast handa eins og geta og efnahagur leyfir. Ekki missa sjónar á verkefninu.

Krókeyrin – framtíðarsýn. 

Fyrir einni öld og fimm árum betur paufaðist Collingwood nokkur, sem sótt hafði bæinn heim, með málningartrönur sínar upp bratta brekkuna upp frá kirkjunni. Hann fylgdi vegarslóðanum sem fætur þeirra sem báru hina látnu upp á höfðann til greftrunar höfðu markað. Vegna landleysis hafði Daníel Halldórsson prestur á Hrafnagili gefið bæjarbúum spildu úr eignarjörð sinni á Naustum undir kirkjugarð. Þegar listamaðurinn hafði blásið mæðinni stillti hann upp trönum sínum og litaðist um. Á hægri hönd var kirkjugarðshliðið,  listasmíð með krossmarki efst. Framundan til suðausturs breiddi úr sér Eyjafjörðurinn og eftir honum liðaðist Eyjafjarðaráin lygn og fögur. Sínu vatnsmest var vestasta kvíslin sem nú er horfin á þessu svæði. Fram í ána gengur stutt en formfögur eyri, eins og vasabókarútgáfa af Oddeyrinni. Eyri þessi hefur myndast í aldanna rás af framburði lækarins sem rennur niður Naustagilið. Þetta er Krókeyrinn sem er löngu horfin okkur nútíma Akureyringum, að öðru leiti en nafnið helst  á svæðinu þar sem hún áður var. Málarinn tekur ákvörðun. Mundar pensilinn  og festir á strigann mynd sem fáir vita um, en er hreinn fjársjóður fyrir sögu Akureyrar.

 Vetvangur stórviðburða. 

Svæðið sem blasir við á mynd Collingswoods frá 1897 á eftir að verða vetvangur stórra viðburða í ræktunarsögu Íslendinga. Myndin sýnir skóglaust land og uppblásnar brekkur. Í forgrunni eru 4 kindur að naga hnignandi gróðurinn. Í þessari mynd endurspeglast  gróðursaga landsins okkar  fram að þessum tíma. Uppblástur, ofbeit og rányrkja mannanna.

En nærri þessum vettvangi voru frumherjarnir farnir að hugsa sinn gang. Á Akureyri voru á þessum tíma, menn sem sáu og skildu að eitthvað varð að gera. Þeir ólu með sér þann draum að gera landið skógi vaxið eins og verið hafði þegar Helgi magri sigldi inn fjörðinn. Fjórum árum eftir að málarinn stillti upp trönum sínum á Höfðanum, var sett á lagginar trjáræktarstöð sunnan undir kirkjunni í Aðalstræti að forgöngu Páls Briems amtmanns. Tveimur árum seinna var land í og við Naustagilið, upp af Krókeyrinni, lagt undir trjárækt í stærri stíl en þekkst hafði hér á landi.  Það var árið 1903 og hófst þar með hið merkasta brautryðjendastarf í ræktun á Íslandi. Gerðar voru tilraunir til rækunar ýmissa nytjaplantna. Umfangsmiklar tilraunir með túnrækt voru einnig stundaðar.

 Krókeyrin. 

Eftir að Ræktunarfélagið hætti starfssemi á Krókeyri var Umhverfisdeild Akureyrar til húsa á eyrinni. Að sanni má segja að svæðið hafi því verið samtvinnað gróðursögu Akureyrar og Eyjafjarðar samfellt í 100 ár á næsta ári. Mest allri starfssemi Akureyrarbæjar á Krókeyri hefur nú verið hætt. Eftir standa ómetanlegar menningarminjar sem mega ekki glatast eða drabbast niður. Hús Ræktunarfélagsins, gróðrarstöðin sjálf, trjáreiturinn í Naustagilinu er minnivarði um stórhug frumherjanna. Undirritaður hefur beitt sér fyrir því að svæðið sunnan Skautahallarinnar verði allt deiliskipulagt sem safnasvæði. Sú vinna stendur nú sem hæst. Ég hef séð fyrir mér að þarna geti orðið einn merkasti vaxtarbroddur í ferðaþjónustu á Akureyri. Ekki var spáð vel fyrir Vesturfarasafninu á Hofsósi en það hefur reynst það besta sem komið hefur fyrir það byggðarlag í áratugi.

    Skyldur okkar við Akureyri. 

Mikil slys hafa hent þessa þjóð á síðustu áratugum. Mörg þeirra tengjast skilningsleysi og fáfræði. Við höfum tapað menningarminjum okkar vegna skammsýni og gróðasjónarmiða. Hús hafa verið rifin, tæki eyðilögð og söfnin okkar rekin af lítilli reisn. Skammsýnir stjórnmálamenn telja þetta blóðpeninga það litla sem í þetta er lagt af fjármunum.  Þetta á einnig við hér í bæ. Minjasafnið okkar býr við afar þröngan kost fjárhagslega, en þar fer fram ómetanleg vinna og varðveisla menningarminja okkar bæjarbúa. Saga Akureyrar er merkileg. Hún er saga bæjar sem vex úr 19 aldar þorpi í nútíma bæ sem bæjarbúar eru stoltir af.. Að mínu mati, með því að stuðla að uppbyggingu safnsins og auka vekefni þess mun það skila sér margfalt til baka. Nú er í höndum okkar ómetanleg tækifæri sem aldrei mun gefast aftur. Við getum byggt upp á Krókeyri safnamiðstöð. Þar yrðu á sama svæði, tengd Minjasafninu í Aðalstræti nokkur söfn.

Í Gróðarstöðvarhúsinu verði safn um ræktunasögu Akureyrar og Eyjafjarðar.

Í húsum Umhverfisdeildar  yrði Iðnaðar og atvinnusafn Eyjafarðar.

Í Wathnehúsi verði mannlífssafn Akureyrar í aldanna rás.

Í nýbyggingu á túninu austan Gróðrastöðvar yrði Náttúru og plöntusafn. Lífríki sjávar væri þar einnig til umfjöllunar.

Og síðast og ekki síst er trjáreiturinn safn og menningarminjar.

  

Svæðið yrði síðan tengt gamla Innbænum “Fjörunni” með göngustíg og Aðal og Hafnastræti yrðu gerð að mennta og menningarstígum með merkingum við hús og staði þar sem sagan væri sögð á myndrænan hátt.

 

Ef  þessum hugmyndum verður hrinnt í framkvæmd, hefðum við Akureyringar í höndunum einstakt tækifæri. Við getum aukið áhuga ferðamanna á bænum og það mundi leiða til þess, með öðru, að ferðamenn létu frekar staðar numið í bænum.. Við hefðum í höndunum svæði sem er og verður einstakt á íslenskan mælikvarða. Engin kæmi til bæjarins öðruvísi en stanza í Innbænum og heimsækja svæðið. Og síðast en ekki síst, við varðveitum sögu frumherjanna sem við eigum svo mikið að þakka. Það er von mín að þetta tækifæri gangi okkur Akureyringum ekki úr greipum og við skilum börnunum okkar minningu gömlu framsýnu Akureyringanna á myndarlegan og metnaðarfullan hátt.

  

Jón Ingi Cæsarsson.

 

Við skrif þessarar greinar leitaði ég fanga í Sögu Akureyrar eftir Jón Hjaltason I og II bindi. Engar beinar tilvitnanir eru þó í viðkomandi heimildir.