Niðurstaða fengin í deilum um Mývatn.

Þegar ég var polli var áfangastaður fjölskyldunnar í útilegum og útivist Mývatnssveit og nágrenni. Þá mátti tjalda hvar sem var og vinsælir staðir hjá okkur voru vogurinn austan vegar rétt sunnan Höfða og grasbali við leiðina upp að Dimmuborgum. Pabbi veiddi á efsta svæði Laxár og til eru myndir af karlinum græjuðum með flugnanet og veiðibúnað, umlukinn mýflugum. Svo var farið í Grjótagjá og lífsins notið á þessum fagra stað.

Ég held að þessar útilegur eigi mikinn þátt í því hversu vel ég hef kunnað að meta náttúru og dýralíf. Vatnið var á þessum árum þakið fuglum og alls staðar blasti við kröftugt lífríki og fegurð. En svo gerðist eitthvað sem fáir skildu eða vildu ekki skilja. Lífríki vatnsins hrundi og allt breyttist. Verksmiðja var reist í Bjarnaflagi og mér er enn minnistætt hvað mér var þetta mikið undrunarefni að menn vildu setja þessa verksmiðju á þennan stað og samt var ég ekki nema 14-15 ára þegar þetta var að gerast.

Strax tveimur árum síðar varð mikil niðursveifla og við sem höfðum verið fastagestir þarna sáum strax mun á ýmsu. Fuglum fækkaði mikið og deilur hófust um áhrif kísiltökunnar úr vatninu. Þær deilur hafa staðið linnulítið síðan og naumlega tókst að koma i veg fyrir að hafin væri kísilgúrtaka í Suðurflóa sem miðað við það sem við sjáum vera að gerast núna hefði gengið að vatninu dauðu.

Nú er ótrúleg uppsveifla hafin og undarleg tilviljun að hún skuli hefjast akkúrat núna, skömmu eftir að vinnsla hættir í vatninu. Þetta er afar merkilegt viðfangsefni næstu ár að fylgjast með því sem þarna mun gerast því við verðum að nota þetta tækifæri til að læra. Sennilega er Mývatn skólabókardæmi um það sem gerist þegar farið er fram með rányrkju á hendur náttúrunni og tjónið hrikalegt. Við Íslendingar ættum að horfa til þessa atburðar með opnum huga og horfa á landið allt og lífríki þess sem viðkvæmt og ómetanlegt. Í Mývatni var lífríki misþyrmt á heimskulegan hátt að líkindum og afleiðingar létu ekki á sér standa. Nú geta þeir sem alla tíð sögðu að þetta gerði ekkert til, skoðað hvað þeir voru að segja og hversu vitlaust það var. Þeir höfðu svo sannarlega rétt fyrir sér gömlu Mývetningarnir sem alla tíð börðust gegn þessum ófögnuði.

Skilningur verður að aukast því annars mun illa fara og ef ákveðin hagsmunaöfl í þessu þjóðfélagi fá að ráða gæti svo farið að stór hluti landsins verði eitt stórt "Mývatnsslys"

Lifnar yfir Mývatni

Athugasemdir

[Ingólfur Ásgeir Jóhannesson, 14.7.2007 kl. 11:01]

Góð athugasemd. Ég hef lesið flestar skýrslur um Mývatn, en ég held ekki fylgismenn Kísiliðjunnar muni samþykkja þær niðurstöður. Alltaf leitað að öllum öðrum ástæðum. Nýjustu niðurstöður bentu þó til þess að námuvinnslan ein dygði sem ástæða fyrir lífríkissveiflum þótt svo aðrir neikvæðir þættir eins og landris vegna gossins 1976-1983/4 hafi líka komið til. Aftur á móti hefur nánast enginn silungur veiðst í Mývatni í sumar - það er enginn silungur í vatninu að því er virðist. Vonandi hafa bændur vit á að friða vatnið, en það stendur eitthvað á því viti.

[Sigurjón Þórðarson, 14.7.2007 kl. 18:18]

Ég er þeirrar skoðunar að það eigi að fara varlega í fullyrðingar um að uppsveiflan nú sé því að þakka að verksmiðjan sé hætt rekstri. 

Sjálfum finnst mér ekki ólíklegt að það eigi eftir að sveiflast aftur niður á við þ.e. ef sagan er skoðuð.

Sveiflurnar stafa af samspili þörunga krabbadýra og fiska og þá sérstaklega hornsílisins  sem leikur örugglega stórt hlutverk. 

Það verður vissulega fróðlegt að fylgjast með framvindu mála.

[Ingólfur Ásgeir Jóhannesson, 14.7.2007 kl. 20:03]

Sælir, Sigurjón, hefur þú séð skýrslu Tony Ives, eða réttara sagt stærðfræðimódel hans þar sem niðurstaðan um að námuvinnslan geti verið næg ástæða kemur fram? 

Aftur á móti sammála þér að það er ekki rétt að fullyrða að nú fari allt upp á við.

[Jón Ingi Cæsarsson, 14.7.2007 kl. 20:38]

Auðvitað á að fara varlega í fullyrðingar en þetta er samt undarleg tilviljun. Nú þarf að fylgjast vandlega með fiskistofnum í vatninu. Þar eru til tölur sem ekki fara á milli mála. Meðaltal áranna 1900 - 1970 voru 30.000 fiskar á ári að meðalþyngd 1,5 kg en nú eru sömu tölur 2.000 fiskar að meðalþyngd 0,5 kg. Þarna þarf að grípa til sérstakra ráðstafanna til að flýta endurreisn þarna og friða vatnið fyrir veiðum næstu árin. Lægði er ef til vill orðin og mikil til að vatnið nái sér nema með viðbótarráðstöfunum í þessu máli.

[Stefán Stefánsson, 15.7.2007 kl. 16:35]

Það er auðvitað mikil einföldun að uppsveiflan í vatninu núna sé því að þakka að kísilgúrnámi skuli hafa verið hætt.

Niður- og uppsveiflur eru náttúrulegt fyrirbrigði og þessara sveiflna hefur gætt í öðrum vötnum hér í nágrenni (Reykjadal, Aðaldal og víðar) þó að þau tengist Mývatni ekkert.

Árni í Garði er auðvitað á þeirri skoðun að þetta sé allt Kísilyðjunni að kenna, þ.e.a.s. veiði minnkaði, mýið hvarf, fuglalíf hrundi ofl ofl.
En hvaða áhrif skildi tilbúni áburðurinn sem borinn er á túnin hafa á vatnið, því að auðvitað berast efni úr honum í vatnið?
Og hvaða áhrif skildi það hafa á vatnið að fráveitumál frá sveitabæjum hafa sums staðar  ekki verið í lagi?

Veiði í vatninu var gengdarlaus og eftir því sem nýrri og betri net komu og öflugri mótordrifnir báta komu var hægara um vik að fara um allt vatnið og það var ekki bara silungur sem veiddist......... það kom nefnilega mikið magn af fugli þannig að þeir eyddu fuglalífinu líka með veiðiskapnum. 

En þrátt fyrir allt þetta er það mjög ánægjulegt að nú sé uppsveifla í og við vatnið og ber að fagna því og vonandi varir hún sem lengst.
Það er því ekki undarleg tilviljun að komi uppsveifla komi núna, þetta er náttúrulegt fyrirbrigði.

Að lokum má geta þess að andstaðan við verksmiðjuna var líka á sínum tíma vegna þess að það fjölgaði í sveitinni og valdahlutföll röskuðust í sveitarstjórnakosningunum 1974....... að hluta til hjá sumum a.m.k. 

[Sigurjón Þórðarson, 15.7.2007 kl. 18:23]

Ég hef ekki lesið eða kynnt mér skýrslu Tony Ives og það er orðið nokkuð langt síðan ég var að spá í þetta.

Námuvinnslan fór nú fram í Ytri Flóa og mig minnir að kenningin hafi verið sú gryfjur vegna kíslilnáms hefðu áhrif á að set tapaðist.  Að mínu viti var nokkuð erfitt að sjá augljós bein orsakatengsl við sveiflur í Syðri flóa en það verður mjög fróðlegt að fylgjast með framvindunni á næstu árum. 

[Stefán Stefánsson, 15.7.2007 kl. 22:14]

Enn sem komið er hefur ekkert komið fram sem sannar það að kísilgúrnámið hafi skaðað Mývatn.

Oft virtist það vera þannig að vísindamenn gæfu sér hvaða niðurstöður þeir vildu fá og reyndu síðan að sanna hana í staðinn fyrir að rannsaka fyrst og fá síðan niðurstöðuna eftir rannsóknirnar. Ég endurtek, þetta virtist oft vera svona.

Eitt atriði sem mun ekki vera hagstætt fyrir bleikjuna er það að vatnið hefur grynnkað og hitnar þar af leiðandi meira og gruggast meira þegar hvöss sunnanáttin blæs.

En ég fagna uppsveiflunni enn og aftur.  

[Ingólfur Ásgeir Jóhannesson, 22.7.2007 kl. 14:22]

Stærðfræðilíkanið sem Ives gerði fer eins nálægt því að sanna að námuvinnslan ein hafi verið næg ástæða fyrir sveiflum sem sífellt fóru neðar. Ives setti tölur, m.a. um setflutningana, inn í líkanið. Hvað þarf til að sanna? Hver á að sanna? Námuvinnslan þurfti að sanna skaðleysi sitt - og gat það ekki eftir að niðurstöður Ives komu fram.

Vísindamenn sem rannsökuðu Mývatn gáfu sér niðurstöður en það þarf hins vegar að spyrja réttu spurninganna. Er það meginspurning hvort námuvinnslan olli sveiflum og skaða? Eða er meginspurningin hvað veldur? Mesta forvitnin og mestu deilurnar voru um námuvinnsluna og framhald hennar, og þess vegna var mikilvægast að spyrja um það. En í raun og veru var fyrst og fremst verið að afla grunnupplýsinga um vatnið því að þær voru ekki svo miklar til fyrr en eftir námuvinnslan hófst.